Kıdem Tazminatı Nedir? Kimler Alabilir, Nasıl Hesaplanır?

Kıdem Tazminatının Yasal Dayanağı

Kıdem tazminatına ilişkin düzenleme, 4857 sayılı İş Kanunu’nun geçici 6. maddesi uyarınca yürürlükte bulunan 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesinde yer almaktadır. Bu madde, işçilerin iş sözleşmelerinin sona ermesi hâlinde belirli koşullar altında kıdem tazminatı almalarını öngörmektedir. Yani güncel İş Kanunu’nda doğrudan yer almasa da hâlâ geçerliliğini koruyan bir düzenleme üzerinden işlem yapılmaktadır.

Kimler Kıdem Tazminatı Alabilir?

Kıdem tazminatı alabilmenin temel şartları şunlardır:

• İşçinin aynı işverene bağlı olarak en az bir yıl çalışmış olması

• İş sözleşmesinin aşağıdaki şekillerde sona ermesi:

1. İşveren tarafından haksız nedenle fesih

2. İşçi tarafından haklı nedenle fesih (örneğin maaşın ödenmemesi, mobbing vb.)

3. Askerlik nedeniyle işten ayrılma

4. Kadının evlendikten sonraki bir yıl içinde kendi isteğiyle işten ayrılması

5. Emeklilik hakkı kazanılması (yaş dışındaki şartların tamamlanması dahil)

6. İşçinin vefat etmesi

İşçinin kendi isteğiyle ve haklı gerekçesi olmadan işten ayrılması hâlinde kıdem tazminatına hak kazanılamaz.

Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?

Kıdem tazminatı, çalışanın iş yerinde geçirdiği her tam yıl için 30 günlük brüt ücret esas alınarak hesaplanır. Bu hesaplamaya yalnızca maaş değil; işçiye düzenli olarak sağlanan yol, yemek, prim gibi ek ödemeler de dahil edilir.

Örnek Hesaplama:

Bir çalışan, 5 yıldır aynı iş yerinde çalışmakta ve brüt maaşı 20.000 TL ise:

• Yıllık kıdem tazminatı = 20.000 TL

• 5 yıl için toplam tazminat = 20.000 TL × 5 = 100.000 TL

Ancak tavan uygulaması bulunmaktadır. Devlet her yıl kıdem tazminatına bir tavan ücret belirler. Bu tavanın üzerinde ödeme yapılamaz.

Gerçek Hayat Senaryosu:

Ahmet Bey, 12 yıldır özel bir şirkette çalıştıktan sonra emeklilik hakkını kullanarak işten ayrıldı. Aylık brüt maaşı 22.000 TL idi. Ancak devletin belirlediği kıdem tazminatı tavanı 23.489 TL olduğu için, her yıl için bu tutar esas alındı. Toplamda 12 yıl × 23.489 TL = 281.868 TL kıdem tazminatı aldı. Bu ödeme, yılların emeğinin karşılığı olarak ailesiyle birlikte kurduğu emeklilik planının temelini oluşturdu.

Kıdem Tazminatında Tavan Uygulaması

Kıdem tazminatı belirlenirken dikkate alınan brüt ücretin üst sınırı, her yıl Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenir. Örneğin 2024 yılı için kıdem tazminatı tavanı yaklaşık 23.489 TL’dir. Bu tavan, yüksek maaşlı çalışanlar için alınabilecek maksimum kıdem tazminatını sınırlar.

Kıdem Tazminatında Zamanaşımı

Kıdem tazminatı talebi için zamanaşımı süresi 5 yıldır. Bu süre, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar. 5 yıl içinde dava açılmaz veya talep edilmezse hak düşer.

Kıdem Tazminatının Vergilendirilmesi

Kıdem tazminatı, damga vergisi dışında gelir vergisine tabi değildir. Bu durum, tazminatın önemli bir kısmının işçiye net olarak geçmesini sağlar. Damga vergisi oranı ise binde 7,59’dur.

İstisnai Durumlar ve Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

• İstifa Eden İşçi: Kendi isteğiyle işten ayrılan işçi, istisnai durumlar dışında kıdem tazminatına hak kazanamaz

• Belirsiz Süreli Sözleşmeler: Kıdem tazminatı genellikle belirsiz süreli iş sözleşmeleri için geçerlidir. Süresi belirli sözleşmelerde her yenileme yeni başlangıç olarak kabul edilebilir

• Kayıt Dışı Çalışma: Sigortasız çalışma süresi, resmi kayıtlara yansımadığı için kıdem tazminatı hesabına dâhil edilmez

• İşyeri Devri: İş yeri devredildiğinde kıdem süresi kesilmez; yeni işveren önceki süreyi de hesaba katmak zorundadır

Kıdem Tazminatı ile İhbar Tazminatı Arasındaki Fark

İki tazminat sık karıştırılır:

• Kıdem tazminatı: İşçinin çalıştığı sürelere karşılık verilir, belirli şartlarda işçiye ödenir

• İhbar tazminatı: İş sözleşmesinin bildirim süresine uyulmadan feshedilmesi hâlinde karşı tarafa ödenir

Her ikisi aynı anda doğabilir ama kapsam ve amacı tamamen farklıdır.

Kıdem Tazminatı Fon Sistemi Tartışmaları

Türkiye'de zaman zaman kıdem tazminatının fona dönüştürülmesi gündeme gelmektedir. Bu sistemde işveren, çalışanın kıdem tazminatını merkezi bir fona yatıracak; işçi işten ayrıldığında bu fondan ödemesini alacaktır. Ancak bu sistemin iş güvencesini zayıflatacağı ve tazminata erişimi zorlaştıracağı yönünde sendikalar tarafından ciddi eleştiriler yapılmaktadır.

Sık Sorulan Sorular

Kendi isteğiyle ayrılan işçi hiç kıdem tazminatı alamaz mı?
İstifa eden işçi, eğer askerlik, evlilik, sağlık gibi haklı bir neden sunmazsa kıdem tazminatı alamaz. Ancak haklı nedenle fesih varsa bu hak doğabilir.

Kıdem tazminatı için dava şart mı?
Hayır. İşveren gönüllü ödeme yaparsa dava açmaya gerek yoktur. Ancak ödenmezse, işçi arabuluculuk sürecine başvurarak ardından dava yoluna gidebilir.

İşveren değişirse kıdem sürem silinir mi?
Hayır. İş yeri devredildiğinde kıdem süresi aynen devam eder. Yeni işveren, eski süreden de sorumludur.

İhbar tazminatı ile birlikte kıdem tazminatı alınabilir mi?
Evet. İş sözleşmesi hem bildirimsiz feshedilmişse hem de kıdem şartları oluşmuşsa iki tazminat birlikte alınabilir.

Kıdem Tazminatı Hakkında Özet Bilgi

Kıdem tazminatı, işçinin yıllar içinde biriktirdiği emeğin karşılığı olarak değerlendirilen, yasal güvence altındaki en önemli haklardan biridir. Hem işçinin mağduriyetini önlemeyi hem de işverenin yükümlülüklerini netleştirmeyi amaçlayan bu sistem, iş dünyasında adaletin ve dengenin sağlanması açısından kritik bir rol oynar. Her işçinin bu hakkı anlaması, koruması ve gerektiğinde yasal yollarla talep etmesi, çalışma hayatı için büyük önem taşır.