Cihad kelimesi, Arapça "cehede" fiilinden türetilmiştir ve sözlükte "çaba göstermek, gayret etmek, mücadele etmek" anlamına gelir. İslam terminolojisinde ise cihad, Allah yolunda yapılan her türlü gayret ve mücadeleyi ifade eder. Bu mücadele, yalnızca silahlı savaşla sınırlı olmayıp, insanın nefsine karşı verdiği mücadeleden toplumsal adaleti sağlamaya yönelik çabalara kadar geniş bir alanı kapsar. Kur’an-ı Kerim’de ve hadislerde geçen cihad kavramı, tarih boyunca hem bireysel hem kolektif düzeyde İslam toplumlarının rehberi olmuştur.
Kur’an’da cihad kelimesi farklı formlarda 30'dan fazla yerde geçer. Bu ayetlerde cihad, sadece düşmanla yapılan savaşı değil; iman uğruna çekilen sıkıntılar, sabırla direnme, bilgiyle mücadele etme gibi çok yönlü anlamlar taşır.
Hac Suresi, 78. Ayet: "Allah uğrunda hakkıyla cihad edin."
Furkan Suresi, 52. Ayet: "O halde kâfirlere itaat etme, onlara karşı bu Kur’an’la büyük bir cihad ver."
Bu ayetlerde açıkça görüldüğü gibi cihad, sadece fiziksel savaş anlamında değil; fikri mücadele, ilim, irşad ve tebliğ faaliyetleri de cihad kapsamındadır.
İslam âlimleri cihadı, kapsamına ve yöneldiği hedefe göre birkaç ana başlık altında toplamıştır:
İnsanın kendi içsel arzuları, tembellikleri, zaafları ve günaha eğilimleriyle mücadelesidir. Peygamber Efendimiz (s.a.v.), "Gerçek cihad, kişinin nefsine karşı olan mücadelesidir" (Hadis-i Şerif) buyurarak bu tür cihadın önemine dikkat çekmiştir.
Tebliğ, nasihat, eğitim, hikmetle anlatma gibi yöntemlerle hakikati yaymak anlamına gelir. Özellikle çağdaş dünyada fikirsel cihad, medya, akademi ve dijital platformlarda önemli yer tutmaktadır.
İslami hizmetleri, yoksulları, mazlumları desteklemek amacıyla servetle yapılan katkıdır. Yardım kuruluşlarına destek, okul ve cami inşası gibi faaliyetler bu kapsamdadır.
İslam'a ve Müslümanlara doğrudan bir saldırı olduğunda, onları savunmak için yapılan meşru mücadeledir. Bu tür cihad, ancak belirli şartlar altında ve meşru bir otoritenin çağrısıyla yapılabilir. Keyfi veya bireysel bir savaş çağrısı İslam’da kabul görmez.
Cihad anlayışı, İslam tarihi boyunca farklı dönemlerde farklı şekillerde uygulanmıştır. Bu uygulamalar, dönemin siyasi, kültürel ve sosyolojik yapısına göre değişiklik göstermiştir.
Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in Mekke döneminde cihad daha çok sabır, davet ve eğitim üzerineydi. Medine dönemindeyse düşman saldırılarına karşı savunma amaçlı savaşlar gündeme geldi. Bedir, Uhud ve Hendek savaşları bu bağlamda değerlendirilebilir.
İslam coğrafyasının hızla genişlediği bu dönemde, cihad kavramı adaletli yönetim, fütuhat ve tebliğ ile iç içe geçti. Adaletli savaşlar ve ganimet dağılımı gibi uygulamalar, bu dönemin temel özelliklerindendir.
Bu dönemlerde cihad, bazen siyasi çıkarlarla iç içe geçmiştir. Özellikle Emevîler döneminde cihad kavramı, fetih siyasetinin meşrulaştırılmasında kullanılmıştır. Abbasîler dönemindeyse cihad daha çok dinî kimliği korumak adına yapılmıştır.
Osmanlılar cihad kavramını hem siyasi hem dini anlamda kullanmıştır. Seferberlik ilanları, "gazâ" ruhuyla yapılırdı. Osmanlı sultanları halife sıfatıyla İslam dünyasının lideri kabul edilerek, cihad çağrılarını meşru zeminlerde yapardı. Bu çağrılar, sadece silahlı savaşla sınırlı değil; eğitim, kültür ve medeniyet kuruculuğu alanlarında da geçerliydi.
Çağdaş dünyada cihad kavramı, ne yazık ki çoğu zaman yalnızca terör ve radikalizmle ilişkilendirilmekte. Bu durum, cihadın gerçek anlamının yozlaştırılması ve medya tarafından yanlış temsil edilmesiyle ilgilidir.
Gerçekte cihad:
Keyfi şiddeti onaylamaz.
Masumlara zarar vermeyi reddeder.
Barışı temel alan bir mücadele biçimidir.
İlme, ahlaka ve hikmete dayalıdır.
Bu bağlamda, özellikle Batı dünyasında cihadın anlamının doğru anlaşılması, kültürler arası diyaloğun sağlıklı gelişmesi açısından kritik öneme sahiptir.
İslam, terörü ve sivillere yönelik şiddeti kesin biçimde yasaklamıştır. Bir kişinin, “cihad” adına masumları öldürmesi ya da kendini patlatması, İslam’ın temel öğretileriyle çelişir. Hz. Peygamber (s.a.v.) savaşlarda bile kadınların, çocukların ve ibadethanelerin zarar görmemesi için emirler vermiştir.
Bu nedenle cihad ile terör kavramlarının birbirinden ayrılması gerekir. Cihad bir ibadet, terör ise insanlığa karşı işlenmiş bir suçtur.
Modern dönemde cihad, şu alanlarda önem kazanmıştır:
Eğitim ve bilim yoluyla cehalete karşı mücadele
Medyada doğru bilgi yaymak
Ahlaki yozlaşmaya karşı sosyal sorumluluk
İnanç özgürlüğü ve dinî kimliği koruma
Özellikle dijital çağda, bilgi kirliliğine karşı doğruyu savunmak ve insan haklarını savunmak da cihad kapsamına girmektedir.
Cihadın meşru olabilmesi için bazı şartlar gereklidir:
Meşru Niyet: Allah rızası için yapılmalı, çıkar amaçlı olmamalı.
Yetki: Keyfi değil, meşru bir İslam otoritesinin kararıyla yapılmalı.
Sivil Güvenliği: Masumlara zarar verilmemeli.
Adalet: Aşırılıktan kaçınılmalı, orantılılık korunmalı.
Bu şartlar yerine getirilmediği sürece yapılan mücadele, dinen cihad olarak kabul edilmez.
Cihad, İslam’ın en çok yanlış anlaşılan kavramlarından biridir. Oysa cihad, sadece savaş değil; bilgi, ahlak, adalet ve dayanışma için yapılan her türlü gayretin adıdır. Tarihsel süreçte farklı şekillerde yorumlanmış olsa da, cihadın özünde barış, adalet ve iyilik için yapılan mücadele yer alır. Gerçek anlamıyla cihadı anlamak, hem İslam’ın ruhunu kavramak hem de çağımızda daha sağlıklı dini ve toplumsal ilişkiler kurmak için zorunludur.
İlgili diğer içerikler
Berzah, Arapça kökenli bir kelime olup "iki şey arasında engel, perde, sınır" anlamına gelir. İslam düşüncesinde ise özellikle ölüm sonrası hayatla bu dünya arasındaki geçiş alanını tanımlamak için kullanılır. Klasik kaynaklarda berzah, "kabir hayatı" olarak da adlandırılır ve insanın ölümüyle kıyamet günü diriltilmesi arasındaki ruhsal bekleyiş sürecini ifade eder. Hem maddi hem de manevi anlam taşıyan bir kavram olan berzah, Kur’an’da doğrudan geçmekle birlikte, birçok İslami yorum ve tasavvufi öğreti içinde daha derin anlamlar kazanmıştır.
Fetanet, aklın keskinliği, kavrayış gücü, üstün zeka ve ileri görüşlülük anlamına gelir. Arapça kökenli bu terim, özellikle İslam düşünce geleneğinde peygamberlerin dört temel vasfından biri olarak geçer. Dürüstlük (sıdk), güvenilirlik (emanet), tebliğ (bildirme) ve fetanet (üstün akıl ve zeka), peygamberlik makamının olmazsa olmaz nitelikleridir.
Fidye ve fitre, İslam hukukunun sosyal adaleti önceleyen iki önemli kavramıdır. Her ikisi de mali ibadet kapsamına girer ve ihtiyaç sahiplerinin desteklenmesini amaçlar. Ancak kullanım alanları, hüküm kaynakları, ödenme şartları ve dini bağlamları farklılık gösterir. Bu nedenle fidye ve fitre kavramlarını doğru şekilde anlamak, sadece dini vecibeleri yerine getirmek açısından değil, toplumsal sorumluluğu kavramak açısından da büyük önem taşır.
Haset, bir kişinin başkasının sahip olduğu nimet, başarı ya da konumdan rahatsızlık duyması ve onun bu nimetten mahrum kalmasını istemesi anlamına gelir. Gündelik dilde kıskançlıkla karıştırılsa da, haset çok daha derin, yıkıcı ve çoğu zaman gizli kalan bir duygudur. Türkçeye Arapçadan geçmiş olan kelime, Kur’an ve hadis literatüründe sıkça geçen, ahlaki ve dini açıdan olumsuz bir kavramdır. Psikolojide ve sosyal bilimlerde de yoğun olarak incelenen bu duygu, bireyin içsel dengesini bozduğu gibi toplumsal ilişkileri de zedeler.
Nafile namaz, farz veya vacip olmayan, Müslümanların isteğe bağlı olarak kıldıkları ibadet namazlarıdır. Kelime anlamı olarak “fazladan, ilave” anlamına gelen nafile, dinî bir terim olarak kişinin Allah’a daha çok yaklaşmak ve manevi derecesini yükseltmek amacıyla yaptığı gönüllü ibadetleri ifade eder. Nafile namazlar, Peygamber Efendimiz’in (s.a.v.) sünneti doğrultusunda kılınır ve sevap kazandıran, manevi anlamda kişiyi olgunlaştıran önemli ibadetler arasında yer alır.
Rabıta, Arapça kökenli bir kelime olup "bağ kurmak, ilişki kurmak" anlamına gelir. Tasavvuf literatüründe ise rabıta, müridin (öğrencinin) mürşidiyle (manevi rehber) kalbi bir bağ kurması, onu zihninde canlandırarak Allah’a olan yakınlığını artırması anlamında kullanılır. Bu bağ, fiziki değil manevi bir bağdır ve esas amacı müridin iç dünyasını disipline etmek, dikkatini dağınıklıktan kurtarmak ve kalbini ilahi yöne çevirmektir.
Tekvin kelimesi, Arapça kökenli olup "yaratmak, meydana getirmek" anlamına gelir. Kelimenin kökü "kevün" fiilinden gelir ve "var olmak" ya da "oluşmak" gibi anlamlar taşır. Tekvin, özellikle İslami terminoloji içerisinde Allah’ın sıfatlarından biri olarak öne çıkar. Felsefi, kelami ve tasavvufi alanlarda çok katmanlı bir şekilde ele alınır. Temel anlamda tekvin, Allah’ın yoktan var etme kudretini, yani yaratma fiilini ifade eder. Bu yönüyle yalnızca bir eylemi değil, bir kudret boyutunu, bir mutlak irade hâlini simgeler.
Zina, en basit tanımıyla evli ya da bekar bir kişinin, evli olmayan bir başkasıyla evlilik dışı cinsel ilişki kurmasıdır. Kavram, hem dini hem hukuki hem de toplumsal düzeyde çok katmanlı bir yapıya sahiptir. İslam hukuku başta olmak üzere, birçok din ve kültürde zina ağır bir ahlaki ve hukuki suç olarak kabul edilmiştir. Zinanın tanımı, kapsamı, cezası ve toplumsal etkileri tarih boyunca farklı yorumlara tabi tutulmuştur.
Popüler içerikler
Adalet, hem bireysel yaşamın hem toplumsal düzenin merkezinde yer alan en temel kavramlardan biridir. Genel tanımıyla adalet, hakkın ve haklının gözetilmesi, herkese eşit ve layık olanın verilmesidir. Ancak adalet yalnızca hukuk sisteminin bir parçası değildir. Felsefede, dinde, ahlâkta, siyasette ve günlük yaşamda karşılığı olan çok katmanlı bir olgudur. İnsanlık tarihi boyunca adalet üzerine düşünülmüş, tanımı tartışılmış, uygulanma biçimleri değişmiş ama önemi hiçbir zaman azalmamıştır.
Ahilik nedir, ne zaman ortaya çıktı, Ahi Evran kimdir? Ahiliğin ilkeleri, iş ahlakı sistemi ve günümüze etkileri nelerdir? Detaylarını öğrenin.
Ahilik Teşkilatı, Anadolu'da 13. yüzyılda kurulan ve özellikle esnaf ile zanaatkârlar arasında ahlaki, ekonomik ve sosyal düzeni sağlayan özgün bir sivil örgütlenme modelidir. Hem meslekî eğitimi düzenleyen hem de toplumsal değerlerin korunmasını sağlayan Ahilik, kökleri Türk-İslam düşüncesine dayanan, özgün bir dayanışma sistemidir. Sadece ekonomik bir yapı değil; aynı zamanda ahlaki ilkeleri, sosyal yardımlaşmayı ve bireysel terbiyeyi esas alan çok katmanlı bir kurumdur.
Amber, tarih boyunca farklı kültürlerde önemli bir değer taşıyan, doğal bir organik madde olan fosilleşmiş reçinelerden biridir. Hem kozmetik dünyasında hem de takı ve parfüm endüstrisinde sıklıkla kullanılır. Bu yazımızda, amberin ne olduğunu, ne işe yaradığını, hangi bitkiden elde edildiğini ve daha birçok konuyu derinlemesine keşfedeceğiz.