İstismar kelimesi, en genel anlamıyla bir kişinin, kurumun ya da durumun kötüye kullanılması, suistimal edilmesi anlamına gelir. Bu suistimal fiziksel, duygusal, ekonomik ya da cinsel olabilir. İstismar, bireylerin haklarını, güvenliğini ve kişilik bütünlüğünü ihlal eden davranışların genel adıdır.
Kavram olarak oldukça geniş bir kapsama sahiptir ve yalnızca bireyler arası ilişkilerde değil, kurumsal, toplumsal ve hatta siyasal düzeyde de karşımıza çıkar.
Türk Dil Kurumu’na göre “istismar” kelimesi, Arapça kökenli bir kelimedir ve "sömürmek", "kendi çıkarı için kullanmak" anlamlarına gelir. İstismar, zarar verici olmasına rağmen çoğu zaman güç ilişkileri çerçevesinde gizli, süreğen ve karmaşık biçimlerde gerçekleşir. Bu nedenle fark edilmesi ve önlenmesi zor olabilir.
İstismar, biçimine ve gerçekleştiği bağlama göre farklı türlerde sınıflandırılır. Her biri ayrı bir psikolojik, hukuki ve toplumsal değerlendirme gerektirir.
Fiziksel şiddet içeren davranışların tamamını kapsar. Tokat atmak, itmek, dövmek, yakmak gibi vücuda zarar verme amaçlı eylemler fiziksel istismar kapsamındadır. Genellikle çocuklara, kadınlara veya yaşlılara karşı uygulanır. En görünür istismar türüdür ancak her fiziksel hasar istismar olarak tanınmayabilir; bu ayrım, kasıt ve sistematikliğe bağlıdır.
Sürekli aşağılamak, tehdit etmek, alay etmek, manipülasyon yapmak, duygusal mesafe kurmak ya da bağ kurmamak gibi davranışlarla kişinin benlik algısını ve psikolojik sağlığını hedef alır. Duygusal istismar iz bırakmaz ancak etkileri fiziksel istismardan çok daha derin ve kalıcı olabilir.
Kişinin rızası olmadan cinsel içerikli davranışlara maruz bırakılmasıdır. Tecavüz, taciz, teşhircilik, zorla pornografiye maruz bırakma gibi çok farklı boyutları vardır. Çocukların cinsel istismarı ise toplumda en ağır suçlardan biri olarak kabul edilir. Cinsel istismar sadece fiziksel temasla sınırlı değildir, dijital ortamlar da bu suçun bir parçası olabilir.
Bir kişinin ekonomik kaynaklarını, emeğini ya da gelirini kötüye kullanmak; ekonomik kararlarından mahrum bırakmak, iş gücünü sömürmek bu kategoriye girer. Kadınların çalışmasına izin verilmemesi ya da çocuk işçiliği gibi uygulamalar ekonomik istismara örnektir.
Günümüzde teknolojinin yaygınlaşmasıyla birlikte yeni bir istismar türü daha ortaya çıkmıştır. Bireylerin dijital araçlar aracılığıyla tehdit edilmesi, şantaj yapılması, gizli bilgilerinin ifşa edilmesi ya da sürekli izlenmeleri dijital istismar olarak tanımlanır.
Türk Ceza Kanunu'nda istismar doğrudan bir suç başlığı olarak geçmese de, farklı istismar türleri spesifik suç kategorileriyle düzenlenmiştir. Özellikle cinsel istismar, çocuk istismarı, aile içi şiddet ve iş yerindeki mobbing gibi konular detaylı şekilde ele alınır.
Çocuklara karşı cinsel istismar, TCK’nın 103. maddesinde ağır cezai yaptırımlara bağlanmıştır. 18 yaşından küçük bireylere yönelik her türlü cinsel içerikli davranış, rıza olsa bile suç kapsamındadır. Ayrıca Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, mağdurların korunması ve rehabilitasyonu konusunda özel düzenlemeler yapmaktadır.
İstismar mağdurları genellikle suçluluk, utanç, yalnızlık ve değersizlik hissi yaşar. Duygusal istismar uzun vadede depresyon, kaygı bozukluğu, travma sonrası stres bozukluğu ve özgüven eksikliği gibi psikolojik sorunlara neden olabilir. Cinsel istismara uğrayan bireylerde ise dissosiyasyon, intihar düşüncesi ve sosyal ilişkilerde ciddi kopmalar gözlemlenebilir.
Çocukluk döneminde yaşanan istismarların etkileri yetişkinlikte de devam edebilir. Bu bireyler bazen kendi çocuklarına karşı istismarcı davranışlar sergileyebilir ya da sürekli olarak istismarın yeniden yaşandığı ilişkilere çekilebilir. Bu döngü ancak profesyonel psikolojik destekle kırılabilir.
İstismar vakaları özellikle medya aracılığıyla duyurulduğunda büyük toplumsal tepkiler yaratır. Özellikle çocuklara yönelik cinsel istismar olayları toplum vicdanını en çok yaralayan konular arasındadır.
Son yıllarda Türkiye'de kamuoyunu derinden sarsan birkaç örnek şunlardır:
Ensar Vakfı olayında onlarca çocuğun cinsel istismara uğraması kamuoyunda büyük infial yaratmış, eğitim kurumlarının denetimi tartışmaya açılmıştır.
Elmalı davası, sosyal medyada büyük tepki toplayan ve çocukların beyanlarının yeterince ciddiye alınmadığı bir süreç olarak uzun süre gündemde kalmıştır.
Bazı tarikat yapılarında ortaya çıkan istismar iddiaları ise hem dini yapıların şeffaflığı hem de çocuk hakları konusunda ciddi soru işaretlerine neden olmuştur.
Bu vakalar, istismarın yalnızca bireysel bir suç değil, aynı zamanda sistemik bir sorun olduğunu da göstermektedir.
İstismarı önlemenin ilk adımı farkındalık yaratmaktır. Eğitim, bilgilendirme ve toplumsal bilinç çalışmaları sayesinde özellikle çocuklar ve savunmasız bireyler kendilerini koruma konusunda daha güçlü hale gelir.
Aile içi iletişimde şeffaflık ve güven ortamı sağlanmalıdır.
Çocuklara iyi dokunuş ve kötü dokunuş farkı erken yaşta öğretilmelidir.
Okul ve sağlık çalışanları şüpheli durumlarda bildirim yükümlülüğüne sahiptir.
Cinsel eğitim, tabulaştırılmadan bilimsel bir dille verilmelidir.
Dijital güvenlik ve mahremiyet konusunda da bilinçlendirme şarttır.
Müdahale sürecinde ise hem adli merciler hem psikolojik destek mekanizmaları devreye girmelidir. Türkiye'de ŞÖNİM (Şiddet Önleme ve İzleme Merkezleri) gibi kurumlar mağdurlar için destek sunmaktadır.
İstismar, sadece modern hukukla değil, ahlaki ve dini değerlerle de çelişen bir davranıştır. İslam dininde özellikle yetimlere, çocuklara ve kadınlara zarar vermek büyük günahlardan sayılır. “Bir cana kıymak, bütün insanlığı öldürmek gibidir” anlayışı, sadece fiziksel değil duygusal ve manevi zararları da kapsamaktadır.
Ne yazık ki bazı dini yapılar, istismarı gizlemek ya da meşrulaştırmak adına suskunluk politikası geliştirmiştir. Bu durum, dinin özünden sapma anlamına gelir ve mağdurları bir kez daha yalnız bırakır. Bu nedenle istismarı önlemede dini sorumluluk bilincinin artırılması da önemlidir.
İstismar, sadece bireylerin değil toplumun bütününün karşı koyması gereken çok yönlü ve ciddi bir sorundur. Görünür ya da görünmez, doğrudan ya da dolaylı biçimlerde gerçekleşebilir.
Bu nedenle istismarla mücadele sadece hukuki değil; psikolojik, kültürel, eğitimsel ve vicdani boyutları olan bir süreçtir. İstismar karşısında susmamak, görmezden gelmemek ve farkındalık yaratmak, birey olarak hepimizin sorumluluğudur.
İlgili diğer içerikler
Apostil, bir belgenin yurt dışında da geçerli olabilmesi için yapılan resmi onay işlemidir. Bu işlem, 5 Ekim 1961 tarihinde Lahey Konferansı tarafından hazırlanan "Yabancı Resmî Belgelerin Tasdiki Mecburiyetinin Kaldırılması Sözleşmesi" (kısaca Lahey Apostil Konvansiyonu) çerçevesinde yürütülmektedir. Apostil, ilgili ülkenin yetkili kurumu tarafından verilen ve belgenin gerçekliğini, imzanın doğruluğunu ve mührün geçerliliğini onaylayan bir tasdik şerhidir. Bu sayede belge, başka bir ülkenin resmî makamları tarafından da geçerli kabul edilir.
İstanbul Sözleşmesi, resmi adıyla "Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesi", 11 Mayıs 2011 tarihinde İstanbul’da imzaya açılmış uluslararası bir insan hakları sözleşmesidir. Sözleşme, kadınlara yönelik her türlü şiddeti önlemeyi, mağdurları korumayı ve failleri cezalandırmayı amaçlar. Aynı zamanda toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması ve aile içi şiddetin tüm biçimlerinin engellenmesi konusunda devletlere hukuki ve kurumsal yükümlülükler getirir.
İstinaf, bir mahkeme kararının yeniden incelenmesini talep etme hakkıdır. Daha açık bir ifadeyle, bir mahkemenin verdiği kararın hem hukuka hem de usule uygun olup olmadığını üst derecedeki başka bir mahkemeye taşıma işlemidir. İstinaf yoluna başvurmak, verilen kararın kesinleşmesini engelleyerek bir üst yargı organında tekrar değerlendirilmesini sağlar. Bu, hem taraflara daha adil bir yargılama şansı tanır hem de yargılamadaki hataların düzeltilmesine imkân verir.
Mükellef, vergi hukukunda ya da genel yükümlülük ilişkilerinde, belirli bir görevi veya sorumluluğu yerine getirmekle yükümlü olan kişiyi tanımlayan bir kavramdır. En yaygın kullanım alanı, vergi sisteminde yer alır. Bir kişi ya da kurum, belirli bir vergi türüyle ilişkilendirildiğinde ve bu vergiyi ödeme yükümlülüğü altına girdiğinde mükellef olarak adlandırılır. Ancak bu kelime sadece vergi ile sınırlı değildir; hukuki veya ahlaki anlamda yükümlülüğü olan kişi için de kullanılabilir.
Müşteki kelimesi, günlük hayatta çok sık karşılaşılmasa da özellikle adli işlemlerde, mahkeme tutanaklarında veya savcılık dilekçelerinde oldukça önemli bir anlam taşır. Bu terim, sadece hukuki bir rolü tanımlamakla kalmaz, aynı zamanda bireylerin hak arama sürecindeki konumunu da belirler. Peki müşteki ne demek? Ne zaman müşteki olunur? Müşteki olmanın hukuki sonuçları nelerdir?
Muvafakatname, bir kişinin, başka bir kişi ya da kurum tarafından kendisiyle ilgili bir işlemin gerçekleştirilmesine açık rızasını yazılı olarak beyan ettiği resmi belgedir. Bu belge, kişi hak ve özgürlüklerinin korunması açısından büyük önem taşır. Hukuken geçerli bir muvafakatname, taraflar arasında hak doğurucu ya da sınırlayıcı etkiler oluşturabilir. Genel anlamda muvafakatname, bir işlem yapılmadan önce ilgili kişinin iznini belgelemek için düzenlenir. Özellikle velayet, tapu işlemleri, seyahat izinleri, sağlık uygulamaları, eğitim ve iş hayatında sıkça karşılaşılan belgelerden biridir.
Tüzel kişi, insan olmayan ama hukuken kişi gibi kabul edilen, kendi hak ve yükümlülükleri olan kurum ve yapıları tanımlayan bir kavramdır. Gerçek kişiler yani bireyler gibi doğmazlar, ancak hukuki olarak kurulur ve tüzel kişilik kazandıkları andan itibaren mal alabilir, borçlanabilir, sözleşme yapabilir, dava açabilir ya da davalı olabilirler. Şirketler, dernekler, vakıflar, belediyeler, sendikalar ve bazı devlet kurumları tüzel kişi örnekleridir. Her tüzel kişinin amacı, yapısı ve faaliyeti farklı olabilir ancak hepsi hukuki anlamda bağımsız bir kimliğe sahiptir.
Vasi, Arapça kökenli bir kelimedir ve Türkçeye “koruyucu, gözetici, yönetici” anlamlarıyla geçmiştir. Hukuki anlamda vasi, fiil ehliyeti kısıtlanmış ya da tamamen kaldırılmış kişilerin, yani küçüklerin, zihinsel engellilerin veya bazı özel durumdaki kişilerin haklarını ve menfaatlerini korumak amacıyla mahkeme kararıyla atanan kişidir. Bu kişiler adına malvarlığı yönetimi, sözleşme yapma, dava açma gibi yetkileri üstlenir.
Popüler içerikler
“Aleyhine” kelimesi, Türkçede genellikle bir kişinin, kurumun veya görüşün zararına, karşısına veya çıkarlarına ters olacak şekilde gelişen durumları ifade etmek için kullanılır. Bu kelime bir zıtlık, karşıtlık ya da olumsuz sonuç bildirir. Anlam bakımından "aleyhinde" kelimesiyle eşanlamlıdır ve özellikle hukuki, toplumsal ve gündelik dilde yaygın bir şekilde yer bulur.
Bürokrasi, kelime anlamı olarak "büro" (ofis) ve "krasi" (yönetim) sözcüklerinin birleşiminden oluşur ve en genel anlamıyla bir devletin veya büyük bir organizasyonun idari yapısını ifade eder. Bu yapı, işlerin belirli kurallar, hiyerarşik düzenlemeler ve yazılı belgeler aracılığıyla yürütülmesini sağlar. Bürokrasi, kamu kurumları başta olmak üzere, büyük ölçekli özel şirketlerden üniversitelere kadar geniş bir alanda karşımıza çıkar. Amaç; düzen, verimlilik, eşitlik ve hesap verebilirlik sağlamak olsa da, aşırıya kaçtığında hantallık, kırtasiyecilik ve halkla arasına mesafe koyma gibi sorunlara da yol açabilir.
Her ülke, sınırları içinde kimlerin kalıp kimlerin kalamayacağına kendi yasaları çerçevesinde karar verir. Bu çerçevede verilen en net kararlardan biri de, “deport” yani sınır dışı etme işlemidir. Deport, bir yabancı uyruklu kişinin ülke topraklarını terk etmesi gerektiğini ifade eder. Bu karar, genellikle kamu düzenini tehdit eden, vize ya da oturum süresini ihlal eden veya yasa dışı yollarla ülkeye giriş yapan kişilere karşı uygulanır. Türkiye’de bu sürece dair düzenlemeler, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ile belirlenmiştir. Her ne kadar hukuki bir terim gibi görünse de deport kararı, çoğu zaman bir insanın yaşantısını kökten değiştiren bir karardır. Gidilmek istenmeyen bir ülkeye dönüş, kurulmuş bir yaşamın yarıda kesilmesi veya yalnızca yabancı olmakla suçlanmak gibi ağır sonuçları olabilir. Her sınır dışı kararı aynı gerekçeye dayanmaz. Kimisi bir oturum izni yenilemeyi unuttuğu için, kimisi kamu düzenini tehdit ettiği öne sürülerek, kimisi ise belge eksikliği nedeniyle bu sürece dahil olur. Ancak ortak nokta şudur: Deport kararı, idarenin yabancı kişiye artık bu topraklarda kalamayacağını resmi olarak bildirmesidir.
Depozito, günlük hayatta özellikle kira ilişkilerinde sıklıkla karşımıza çıkan bir terimdir. Ancak sadece kiracılıkta değil, araç kiralamadan otel rezervasyonlarına, abonelik sistemlerinden ticari anlaşmalara kadar geniş bir yelpazede kullanılır. Peki, depozito nedir ve neden bu kadar önemlidir? En yalın hâliyle depozito; bir mal veya hizmetin kullanımına başlamadan önce, oluşabilecek zarar, eksiklik ya da sorumlulukların teminatı olarak verilen güvence bedelidir. Kiracılık ilişkilerinde ise bu bedel, kiracının taşınmazda zarar oluşturması ya da kira borcunu ödememesi durumunda ev sahibi tarafından kullanılmak üzere alınır.