Ötenazi Nedir? Tıbbi, Hukuki ve Ahlaki Yönleriyle Ötenazi

Ötenazi, ölümcül hastalığa sahip bir kişinin, dayanılmaz acılar yaşaması veya yaşam kalitesinin geri dönülemez şekilde yok olması durumunda, kendi isteğiyle ya da tıbbi gerekçeyle hayatının sonlandırılmasıdır. Bu kavram, tıbbi, ahlaki, hukuki ve dini birçok alanda tartışmalara neden olur. Kelime kökeni itibarıyla Yunanca'dan gelir; "eu" (iyi) ve "thanatos" (ölüm) sözcüklerinin birleşimiyle oluşur. Yani ötenazi, “iyi ölüm” ya da “onurlu ölüm” anlamı taşır.

Ötenazi, çoğu zaman “yaşamı sonlandırma” ile eş anlamlı kullanılır. Ancak ötenaziyi diğer ölüm biçimlerinden ayıran en temel özellik, bu eylemin belli bir acıdan, ıstıraptan ya da çaresiz tıbbi tablodan kurtulmak amacıyla ve genellikle kişinin onayıyla gerçekleşmesidir. Ölüm doğal bir son değil, belirli bir müdahalenin sonucudur. Bu nedenle hem tıbbi etiğin hem de hukuk sistemlerinin sınırlarını zorlayan bir konudur.

Ötenazi Türleri

Ötenazi, uygulama şekline ve kişinin iradesine göre çeşitli türlere ayrılır. Bu ayrım, kavramı daha iyi anlamak açısından önemlidir. Çünkü her tür ötenazi aynı etik çerçevede değerlendirilmez.

Gönüllü Ötenazi

Birey kendi isteğiyle ve bilinçli bir şekilde yaşamına son verilmesini talep eder. Genellikle hastalığın ilerlemiş, tedavi edilemez ve acı veren bir aşamasında olur. Kişi açıkça ötenazi talebinde bulunur ve tıbbi ekip bu isteğe uygun şekilde hareket eder.

Gönüllü ötenazi, en çok tartışılan ve bazı ülkelerde sınırlı olarak yasal kabul edilen türdür.

Zorunlu Ötenazi

Birey bu kararı verme yetisinde değildir. Bilinci kapalı olabilir, ileri derecede zihinsel engeli olabilir ya da tıbbi kararı kendisi veremeyecek durumdadır. Bu durumda üçüncü kişiler (yakınlar veya hekim) hastanın yaşamının sonlandırılması yönünde karar verir. Bu tür ötenazi etik açıdan en çok eleştirilen ve yasal zemini en tartışmalı olan uygulamadır.

Pasif Ötenazi

Hayatın sürmesini sağlayan tedavi veya desteklerin bilinçli şekilde sonlandırılmasıdır. Örneğin, solunum cihazı kapatılır, beslenme desteği durdurulur. Bu durumda kişi kendi halinde, doğal ama hızlandırılmış bir ölüm sürecine girer. Pasif ötenazi bazı ülkelerde tıbbi protokollere göre uygulanabilir.

Aktif Ötenazi

Ölümü doğrudan tetikleyen ilaçların ya da yöntemlerin kullanılmasıdır. Örneğin hastaya yüksek dozda öldürücü bir madde enjekte edilmesi. Aktif ötenazi, genellikle daha sert tartışmaların merkezindedir çünkü doğrudan bir müdahale ile ölümü getirir. Birçok ülke hukukunda cinayet sayılır.

Tıbbi Açıdan Ötenazi

Tıp, temel olarak yaşamı koruma ve sürdürme üzerine kuruludur. Ancak bazı durumlarda bu görev ile hastanın yaşadığı acılar arasında etik bir ikilem oluşur. Modern tıpta "yaşatmak mı, rahatlatmak mı?" sorusu ciddi bir şekilde gündeme gelir. İleri evre kanser, ALS, ileri demans gibi hastalıklarda bazı kişiler sadece bedensel olarak yaşamaktadır. Bu hastalar konuşamaz, hareket edemez, nefes almakta bile makinelere bağlıdır. İşte bu noktada hekimler, hem bireyin yaşam hakkını hem de acıdan kurtulma hakkını değerlendirmek zorunda kalır.

Tıbbi etik ilkelerine göre bir hekimin temel görevi "zarar vermemek"tir. Ancak bu zarar bazen yaşamı uzatmakla da oluşabilir. Ötenazi uygulamasını savunanlar, acı içinde yaşamayı sürdürmenin hastaya saygısızlık olduğunu savunur. Karşı çıkanlar ise, yaşam hakkının her durumda korunması gerektiğini, bunun geri döndürülemez bir müdahale olduğunu belirtir. Bu ikilem, tıbbın yalnızca bilimsel değil, ahlaki bir alan olduğunu bir kez daha gösterir.

Hukuki Açıdan Ötenazi

Dünyada ötenazinin yasal kabulü ülkelere göre büyük farklılıklar gösterir. Bazı ülkeler gönüllü ötenaziyi belirli şartlarla kabul ederken, birçok ülkede tüm ötenazi türleri yasa dışı kabul edilir.

Hollanda, Belçika, Kanada, İsviçre ve Kolombiya gibi bazı ülkelerde gönüllü ötenazi sınırlı şartlarda yasaldır. Bu ülkelerde hastanın durumu belgelenmiş, tedavi seçenekleri tükenmiş ve bilinçli onay verilmişse, ötenazi uygulanabilir.

Öte yandan Almanya, Fransa, İtalya gibi ülkelerde ötenazi yasal değildir ancak pasif ötenazi belirli durumlarda göz yumulabilir. Türkiye'de ise ötenazi açık şekilde yasaktır. Tıp etiği ve hukuk sisteminde yer almaz, uygulayan kişi cinayetle yargılanır.

Bu bağlamda ötenazi sadece bir sağlık kararı değil, doğrudan bir hukuk kararıdır. Kimin ne zaman, hangi koşullarda yaşayıp yaşamayacağı sorusu, devletin birey üzerindeki yetki sınırlarını da gündeme getirir.

Ahlaki ve Dini Açıdan Ötenazi

Ötenaziye ilişkin en güçlü karşı duruşlar ahlaki ve dini kaynaklıdır. Hemen her büyük din, yaşamın kutsal olduğunu ve yalnızca Allah tarafından sonlandırılabileceğini savunur. İslam, Hristiyanlık ve Yahudilik gibi tek tanrılı dinlerde yaşam bir emanet kabul edilir ve intihar da dahil olmak üzere yaşamı sonlandırmak büyük günah sayılır. Bu inanç çerçevesinde ötenazi de doğrudan haram kabul edilir.

Bunun dışında ahlaki açıdan ötenaziye karşı çıkanlar, bu uygulamanın tehlikeli bir kapı açabileceğini savunur. "Yaşam değersizleştirilebilir mi?", "Toplum, acı çekenleri yük olarak mı görür?", "Ekonomik sebeplerle ölüm tercih edilebilir hale mi gelir?" gibi sorular, ötenazi uygulamalarının etik sınırlarını sorgular.

Bireyin kendisi ölmeyi istese bile, bu talebin ne kadar sağlıklı verildiği her zaman tartışmalı kalır. Bazı uzmanlar, ötenazi isteyen kişilerin çoğunun aslında iyi bir palyatif bakım, psikolojik destek veya sosyal dayanışma ile bu istekten vazgeçebileceğini söyler. Bu nedenle ötenaziye yönelmenin ardında yatan nedenler detaylı değerlendirilmeden etik bir karar verilmesi neredeyse imkansız hale gelir.

Ötenazi ve Yaşam Kalitesi

Modern tıp, yaşam süresini uzatmak konusunda oldukça ilerledi. Ancak aynı başarı, yaşam kalitesini artırmakta her zaman sağlanamaz. Bu nedenle yaşam kalitesi kavramı ötenazi tartışmalarının merkezine oturur. Kimi bireyler için konuşamamak, yiyememek, yataktan kalkamamak, başkasının yardımına sürekli ihtiyaç duymak yaşamın sonu demektir. Kimi bireyler ise ne olursa olsun yaşamak ister.

Burada temel soru şudur: Yaşamak sadece nefes almak mıdır? Bu soruya verilecek cevap, kişinin ötenazi hakkına nasıl baktığını da belirler. Kimileri için yaşam ne olursa olsun korunmalıdır. Kimileri içinse yaşam kalitesi artık yoksa, yaşamak bir yük haline gelir. İşte bu ayrım, tıbbın, hukukun ve ahlakın çatıştığı yer olur.

Sonuç olarak;

Ötenazi, çağımızın en karmaşık ve çelişkili konularından biridir. Bir yanda bireyin acılar içinde yaşamasını önleme hakkı, diğer yanda yaşamın kutsallığı ve geri döndürülemezliği vardır. Tıbbi, hukuki, ahlaki ve dini tüm sistemler bu soruya farklı yanıtlar verir. Bu nedenle ötenaziye dair tek bir doğru, tek bir yaklaşım yoktur. Her vaka kendi içinde değerlendirilmek, hastanın durumu, isteği, bilinci ve çevresel şartlar birlikte ele alınmak zorundadır.

Ötenazi ne sadece bir ölüm kararıdır ne de sadece bir hak meselesidir. Aynı zamanda insanın varoluşuna, acıya, dayanışmaya ve merhamete verdiği değerin de bir yansımasıdır. Bu yüzden ötenazi konusu yalnızca tıp fakültelerinde ya da mahkeme salonlarında değil, toplumun her bireyinin vicdanında çözülmesi gereken bir sorudur.

KAYNAK

Euthanasia: Understanding the Facts - Healthline

BBC - Ethics of euthanasia - introduction